Mijn moeder doet wel eens de uitspraak dat de kerken weer volstromen als er oorlog zou komen. Daarmee bedoelt ze, denk ik, dat ondanks de kerken nu leeglopen, mensen wel behoefte hebben aan zingeving. Zeker in moeilijke tijden. 2020 is een moeilijke tijd, dat weten we allemaal. Maar in plaats van volle kerkbanken, of zoals het nu is, kerkstreams met veel kijkers, zijn de complottheorieën populairder dan ooit.
Op zoek naar zingeving
Als een gemeenschap is het fijn om in dezelfde idealen te geloven en dezelfde normen en waarden hebt. Lang geleden was dat er al in een andere vorm. Voor in Nederland het Christendom opkwam, had je het Germaanse heidendom. Deze polytheïstische religie vertelde mythen en sagen over hun goden. Uit die oraal overgedragen verhalen haalde men inspiratie en morele ideeën. Later kwam het Christendom en werden die verhalen vervangen met andere, geschreven verhalen die focusten op een moreel goed leven leiden. Voor de afgelopen ongeveer 1500 jaar zijn die verhalen de voornaamste bron voor zingeving geweest. Pas in recente jaren hangt het aantal mensen dat zichzelf als godsdienstig ziet in Nederland onder de vijftig procent. Onze samenleving is sterk geseculariseerd en religie speelt bij veel mensen een veel kleinere rol. Al die mensen hebben wel behoefte aan zingeving. ‘Waarom besta ik?’ ‘Wat is het nut van mijn leven?’ En dit jaar is het duidelijk geworden dat complottheorieën voor veel mensen meer zin geven dan religie.
Aantrekkelijke complotten
Maar wat maakt die complotten nou zo aantrekkelijk? Ik denk dat dit ligt aan het willen van antwoorden op de vragen van deze tijd. ‘Waar komt corona vandaan? En is het wel zo erg?’ of ‘Is een lockdown nou echt nodig?’ De antwoorden die complottheorieën bieden zijn vaak de antwoorden die we willen horen. En ze zijn een stuk sexyer dan de antwoorden van de overheid en van de wetenschap. Of die van de kerk. Daarnaast heb je nog de algoritmes. Als je op één YouTube video klikt die erover gaat dat 5G corona zou veroorzaken, krijg je er drie aanbevolen video’s voor terug. Zeker als je de video hebt afgekeken. Als jij die ook weer kijkt, dan worden er alleen maar meer van dat soort video’s aanbevolen aan jou. Als je na een tijdje veel van dat soort video’s kijkt, ga je sneller denken dat veel mensen dit ook al geloven. Een goede documentaire over dit onderwerp is ‘The Social Dilemma’.
En religie dan?
En dan blijft religie achterop als zingever. De mensen die zelf, of waarvan hun voorouders, de kerk hebben verlaten komen niet en masse terug naar de kerk. Ook niet in tijden van maatschappelijke onrust. Zelf merk ik wel dat religieuze mensen die ik ken, zelf wel veel steun halen uit hun geloof. Zeker in deze tijd. Ik denk dat dat voor de komende tijd zo nog blijft. Wat er van de complotten overblijft na corona weet niemand, maar ik denk dat de weer even snel verdwijnen als dat ze kwamen. En dan is de kerk toch wel meer zingevend dat complotten uit coronatijd.